Włączniki światła - kompletny poradnik 24.08.2023

Łączniki światła to osprzęt elektryczny, który znajduje się w każdym domu, mieszkaniu czy biurze, a także w innych obiektach budowlanych, w których przebywają ludzie. Jak wybrać odpowiednie łączniki, czym kierować się przy zakupie i na jakie udogodnienia producentów można liczyć? Z naszym poradnikiem bez problemu dokonasz właściwego wyboru łączników.

Ostatnio na naszym blogu: Sterowanie roletami - kompletny poradnik

• Łącznik składa się z mechanizmu, klawisza i ramki. Najczęściej mechanizm i klawisz sprzedawane są w komplecie.
• Łącznik, włącznik, przełącznik i wyłącznik to jedno i to samo urządzenie.
• Łącznik (monostabilny) i przycisk (bistabilny) to dwa odrębne elementy elektroinstalacyjne.
• W przyciskach klawisz po zwolnieniu wraca do pierwotnej pozycji.
• Najbardziej znanym rodzajem łącznika jest łącznik pojedynczy, zwany również jednobiegunowym.
• Łączniki Wi-Fi umożliwiają zdalne sterowanie oświetleniem za pomocą aplikacji w smartfonie.

Spis treści

1. Jak kupować łączniki światła?
2. Łącznik, włącznik, przełącznik czy wyłącznik – czy są jakieś różnice?
3. Czym się różni łącznik od przycisku?
4. Jakie są rodzaje łączników światła?
5. Łączniki natynkowe czy podtynkowe - różnica
6. Łączniki z podświetleniem
7. Sposób podłączenia łączników
8. Łączniki światła Wi-Fi
9. Łączniki natynkowe czy podtynkowe - różnica
10. Stopień ochrony (IP) łączników światła
11. Łączniki dotykowe
12. Łączniki żaluzjowe
13. Dodatkowe funkcjonalności przy łączniku światła
14. Łączniki schodowe i krzyżowe

Jak kupować łączniki światła?

Najczęściej łącznik światła sprzedawany jest w zestawie, który składa się z mechanizmu oraz klawisza (lub klawiszy). Niekiedy jednak mechanizm i klawisz trzeba nabyć osobno. Do mechanizmu z klawiszem, należy dokupić jeszcze ramkę z tej samej serii. Obecnie większość producentów proponuje rozwiązania systemowe, dlatego mechanizm z klawiszem stanowią jeden produkt, a ramka, która może być pojedyncza lub wielokrotna, jest odrębnym produktem. 

Łącznik, włącznik, przełącznik czy wyłącznik – czy są jakieś różnice?

Oświetlenie włączamy i wyłączamy za pomocą łączników, wyłączników, przełączników i łączników. Każde z tych określeń oznacza to samo, dobrze wszystkim znane urządzenie. W elektrotechnice rozróżnia się oczywiście np. łącznik od wyłącznika, jednak w języku potocznym wszystkie określenia używane są zamiennie. Najbardziej poprawną formą jest sformułowanie „łącznik”, ponieważ funkcją omawianego osprzętu jest łaśnie mechaniczne łączenie rozłączonych przez urządzenie przewodów. W ten sposób umożliwia się przepływ prądu i zasilanie odbiorników, które przy wyłączonym łączniku (czyli w stanie, kiedy przewód pozostaje rozłączony) nie pracują.

Łatwo zrozumieć funkcję łącznika na przykładzie klasycznej lampy sufitowej. Przy układaniu instalacji elektrycznej, do miejsca, w którym znajdzie się docelowo lampa, układa się przewód elektryczny. Następnie tam, gdzie ma zostać zainstalowany łącznik, przewód przecina się, by następnie przyłączyć go z obydwu stron do łącznika. Mechanicznie przełączany element łącznika, będąc w stanie wyjściowym, pozostawia przewód rozłączony. Po załączeniu, łącznik łączy przewód, umożliwiając przepływ prądu. Lampa świeci do czasu, aż nie przełączymy łącznika z powrotem w stan wyjściowy.

Czym się różni łącznik od przycisku?

Rozróżnienie przycisku i łącznika jest bardzo łatwe. Przyciski są monostabilne – określenie to oznacza po prostu, że samodzielnie powracają do stanu wyjściowego. Przyciski są też czasem określane łącznikami zwiernymi. Z kolei łączniki (bistabilne), po zmianie ich stanu, utrzymują go. Najlepiej wyjaśnić sposób funkcjonowania przycisków i łączników na przykładach. Każdemu z nas znany jest przycisk zwykłego dzwonka. Po przyciśnięciu, dźwięk dzwonka jest słyszalny tak długo, jak trzymamy dłoń na przycisku. Po jej odsunięciu, natychmiast zalega cisza (przycisk powraca do stanu wyjściowego). Zupełnie inaczej działa łącznik światła. Kiedy zmienimy jego stan (przyciśniemy górną lub dolną część klawisza), światło w pomieszczeniu pojawia się, lub znika. Nawet jeśli przytrzymamy łącznik w danej pozycji dłużej, a następnie cofniemy dłoń, niczego to nie zmieni. Dopiero ponowne przyciśnięcie łącznika dłonią i ustawienie go w innej pozycji, spowoduje, że światło zgaśnie lub się pojawi.

Na tej samej zasadzie działają wszystkie inne przyciski i łączniki elektryczne, niezależnie od tego, do jakich celów zostały użyte. Sprawdź poniższy przykład działania łącznika i przycisku na przykładzie sterowania roletami.

Różnica w działaniu przycisku i łącznika na podstawie mechanizmu roletowego

Jakie są rodzaje łączników światła?

Kiedy elektryczność w domach była rozwiązaniem, które dopiero zyskiwało popularność, do oświetlenia używano łączników dwupozycyjnych, które po prostu załączały lub rozłączały obwód oświetleniowy. Do dziś znajdują one zastosowanie w naszych mieszkaniach. Oczywiście w miarę rozwoju elektrotechniki i rozwiązań instalacyjnych, pojawiły się również bardziej skomplikowane łączniki.

Łącznik jednobiegunowy 

Łącznik jednobiegunowy, to standardowy łącznik pojedynczy, działa w bardzo prosty sposób – w pozycji „off” rozłącza obwód (odłącza daną lampę lub jej zespół od instalacji elektrycznej zasilającej), a w pozycji „on” łączy mechanicznie część zasilającą instalacji z obwodem lampy.

Łącznik podwójny (świecznikowy)

Standardowy łącznik podwójny. Każdy klawisz jest odpowiedzialny za załączanie i wyłączanie określonej grupy odbiorów elektrycznych. Stosuje się go przede wszystkim do żyrandoli – pozwala na załączenie i wyłączenie oddzielnie np. trzech żarówek z pięciu i dwóch z pięciu. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, żeby łącznikiem świecznikowym załączać dwie grupy osobnych lamp (np. w salonie jeden klawisz odpowiada za oświetlenie nad stołem, a drugi za ogólne), albo lampę i wentylator mechaniczny w łazience. Konfiguracji i zastosowań tego rodzaju łączników jest wiele i zależą one od preferencji użytkownika, a także od rozprowadzenia instalacji elektrycznej w danym pomieszczeniu.

Łącznik potrójny

Łącznik potrójny działa na tej samej zasadzie, co łącznik podwójny, jednak może łączyć i rozłączać nie dwa, lecz trzy obwody. Znajduje często zastosowanie w łazienkach – jeden klawisz steruje oświetleniem górnym, drugi lampą nad lustrem, a trzeci – wentylatorem mechanicznym.

Łącznik schodowy

Łączniki schodowe stosowane są powszechnie na klatkach schodowych i w długich korytarzach. Działają w parze – umożliwiają załączanie i wyłączanie oświetlenia z każdego z dwóch miejsc, w których zostały zainstalowane. Używa się ich też często w sypialni - jeden przy wejściu, a drugi przy łóżku. Opcją bardziej zaawansowaną są łączniki schodowe podwójne, które stanowią pewnego rodzaju integrację łączników schodowych z podwójnymi .

Łącznik krzyżowy

Łącznik krzyżowy nie występuje samodzielnie, lecz w grupie z łącznikami schodowymi. Integracja łącznika krzyżowego ze schodowymi pozwala na sterowanie oświetleniem z trzech lub więcej miejsc niezależnie. Te łączniki również stosuje się głównie na klatkach schodowych i w długich korytarzach, ale także przy układzie pomieszczeń, w których załączanie i wyłączanie oświetlenia z kilku różnych miejsc stanowi znaczne ułatwienie. Łączniki krzyżowe, podobnie jak schodowe, również występują jako podwójne.

Łącznik zwierny (Przycisk)

Łącznik zwierny, zwany też przyciskiem, wyposażony jest w sprężynę, dzięki której samoczynnie wraca do stanu początkowego. Łączniki zwierne występują zwykle w wersji “dzwonek” i “światło”, które różnią się tylko piktogramem na klawiszu. W niektórych seriach znajdziemy też wersje bez piktogramu. Łączniki zwierne są często używane we współpracy z systemami automatyki budynkowej i smart home.

Łącznik żaluzjowy

Łączniki żaluzjowe dostosowane są do sterowania roletami. Najczęściej są to łączniki pojedyncze, które pozwalają na otwarcie i zamknięcie rolety, w zależności od położenia klawisza, ale także łączniki podwójne – wówczas jeden klawisz otwiera, a drugi zamyka roletę. Warto zaznaczyć, że do sterowania roletami używa się także często przycisków.

Przycisk żaluzjowy

Przycisk żaluzjowy używany jest zazwyczaj do sterowania roletami. Z wyglądu przypomina łącznik żaluzjowy, jednak w przeciwieństwie do łącznika, przycisk działa tylko w momencie naciśnięcia. Po zwolnieniu wraca do pozycji pierwotnej. Przyciski sprawdzą się zwłaszcza do sterowania systemem automatyki domowej (Smart Home). 

Łącznik hotelowy

Łącznik hotelowy jest typem łącznika, który uruchamia się kartą. W hotelu dość powszechne są obecnie zamki drzwi uruchamiane za pomocą karty. Ta sama karta, wsunięta w łącznik hotelowy, uruchamia oświetlenie w pokoju, a także w łazience czy we wszystkich innych pomieszczeniach, jeśli jest to apartament. Oświetlenie działa tak długo, aż nie wyłączy się go lokalnie za pomocą klasycznego łącznika, albo dopóki nie wysunie się karty z łącznika hotelowego. Stosowanie takiego osprzętu elektrycznego to duże oszczędności energii.

Łączniki natynkowe czy podtynkowe – różnica

Łączniki, jakie spotykamy we wnętrzach pomieszczeń mieszkalnych czy innych użytkowych to zwykle osprzęt podtynkowy. Na ścianie widoczna jest jedynie ramka z klawiszem czy klawiszami, a cały mechanizm łącznika ukryty jest w puszcze mocowanej w ścianie, licującej krawędzią z płaszczyzną ściany. Mechanizm łączników natynkowych wraz z klawiszem (klawiszami) zamknięty jest w jednej obudowie, najczęściej szczelnej. Osprzęt natynkowy stosuje się zwykle na zewnątrz pomieszczeń, lub wewnątrz tam, gdzie instalacja z różnych przyczyn prowadzona jest nie pod tynkiem, tylko na ścianach.

Łącznik natynkowy z serii Berker W.1

Łączniki z podświetleniem

Obecnie łączniki oferują coraz więcej przydatnych funkcjonalności. Jedną z nich jest podświetlenie. Dzięki rozpowszechnieniu diod LED podświetlenie łączników jest trwałe, tanie i ekonomiczne. Takie łączniki świetnie sprawdzają się w ciemności – podczas wyłączonego oświetlenia bardzo łatwo je zidentyfikować. Stosuje się je głównie na klatkach schodowych budynków, ale także w obiektach użyteczności publicznej w innych miejscach. Można ich użyć również w mieszkaniu czy w domu – łatwiej wówczas odnaleźć łącznik w nocy.

Stosowanie żarówek energooszczędnych lub LED z jednoczesnym wykorzystaniem łączników z podświetleniem, powoduje czasami pojawienie się zjawiska migania (rozbłysków).

Aby wyeliminować ten niekorzystny efekt należy zastosować kondensator, inaczej eliminator rozbłysków żarówek, który równocześnie przyczynia się do wydłużenia żywotności naszej żarówki.

Kondensator podłączamy równolegle do kostki przyłączeniowej oprawy oświetleniowej.

Sposób podłączenia łączników

Łączniki wymagają odpowiedniego przyłączenia przewodów. Niezaizolowane końcówki trzeba połączyć z zaciskami łącznika tak, żeby z jednej strony umożliwić przepływ prądu, a z drugiej, chronić elementy łącznika i instalację przed zwarciami. Do prawidłowego mocowania końcówek przewodów w łącznikach służą zaciski, które w zależności od serii i producenta występują jako zaciski śrubowe lub szybkozłącza. Zaciski śrubowe stosuje się zwykle w ekonomicznych seriach łączników - są tańsze, ale wymagają więcej czasu i pracy przy montażu. Żeby przyłączyć przewód do łącznika, należy zamocować końcówkę przewodu w zacisku i dokręcić śrubę. Z kolei w droższych seriach powszechne są tzw. szybkozłącza. Dzięki sprężynie, szybkozłącze jest otwierane przez elektryka ręcznie. Po umieszczeniu w nim końcówki przewodu trzeba jedynie puścić zacisk – to wystarczy, żeby przyłączyć przewód do łącznika.

Czytaj też: Jak podłączyć gniazdko elektryczne? - Poradnik

Łączniki światła Wi-Fi

Wi-Fi to standard komunikacji bezprzewodowej, który wykorzystuje się również do zdalnego sterowania oświetleniem. Przykładem takiego rozwiązania może być seria Simon GO marki Kontakt-Simon lub Netatmo od Legrand. Obydwa systemy pozwalają na zarządzanie oświetleniem, ale także szeregiem innych urządzeń (np. roletami i żaluzjami) za pomocą smartfona czy tabletu. Wykorzystując router Wi-Fi umożliwiają sterowanie z każdego miejsca na świecie, gdzie jest dostęp do Internetu. Zarówno Simon GO, jak i Legrand Netatmo wymagają zastosowania osprzętu producenta.

Nieco inaczej rozwiązano zarządzanie oświetleniem w przypadku systemu Supla od polskiej marki Zamel. System Zamel Supla umożliwia przekształcenie standardowych łączników i przycisków w sterowanie zdalne, przy czym sterowniki te działają z większością osprzętu dostępnego na rynku.

Łącznik Wi-Fi z serii Simon 54 GO

Stopień ochrony (IP) łączników światła

Stopień ochrony (IP) określa stopień zabezpieczenia obudowy urządzenia elektrycznego przed dostępem z zewnątrz do części niebezpiecznych oraz przed dostępem czynników zewnętrznych. Najczęściej ma postać symbolu IP-XX, gdzie X to cyfry – niekiedy za cyframi może znaleźć się litera lub dwie. Pierwsza cyfra oznacza stopień ochrony przed dostępem do części niebezpiecznych, a druga – odporność na działanie wody. Stosowane w domach łączniki zwykle mają IP-20, co oznacza, że nie ma do nich dostępu palcem, i że nie przedostaną się do ich wnętrza przedmioty o średnicy 12,5 mm i większej. W pomieszczeniach wilgotnych, takich jak łazienki, pralnie itp., należy stosować łączniki o stopniu IP-44, czyli chroniące m.in. przed bryzgami wody z dowolnego kierunku. Ta zasada dotyczy oczywiście również innego osprzętu elektrycznego, np. gniazd.

Niezależnie od tego, czy montujemy łącznik światła do łazienki, czy łącznik w pokoju, sposób montażu nie zależy od stopnia ochrony osprzętu. Prosty łącznik pojedynczy zawsze wymaga podłączenia zasilającego przewodu fazowego do mechanizmu klawisza. Stąd napięcie dalej podawane jest do odbiornika, czyli lampy lub grupy lamp. Załączenie klawisza zamyka obwód i powoduje przepływ prądu (lampa świeci), a wyłączenie – przerywa przepływ prądu i światło gaśnie.

Czytaj też: Stopień ochrony IP. Co oznacza w praktyce?

Na jakiej wysokości zamontować łącznik światła?

Nie ma przepisów, które wymagałyby montowania łączników na określonej wysokości, dlatego przy ich planowaniu, projektanci kierują się zwykle ogólnie przyjętymi normami i zasadami. Najczęściej łączniki mocuje się na wysokości 110 – 120 cm od podłogi, ale można umieścić je również na innej, dogodnej wysokości. Przy jej ustalaniu warto kierować się wygodą oraz zachować rozsądną odległość od otwartego ognia, prysznica czy wanny.

Czytaj też: Na jakiej wysokości zamontować gniazdka elektryczne?

Łączniki dotykowe

Łączniki dotykowe działają w nieco inny sposób niż klasyczne. Zamiast klawiszy mechanicznych, zastosowano w nich moduły elektroniczne. Dzięki temu załączanie i wyłączanie odbywa się przez lekki dotyk w wyznaczonym miejscu łącznika. Warto podkreślić, że użycie innej technologii wpłynęło znacząco na wygląd osprzętu – łączniki dotykowe mają zwykle postać szklanej płytki i niemal licują ze ścianą. W przypadku łączników Sonata Touch od marki Ospel oraz Simon 54 Touch Kontakt-Simon, zastosowano diody LED, które podświetlając miejsce dotyku, nadają jednocześnie osprzętowi interesujący wygląd. Oświetlenie spełnia także funkcję praktyczną, ułatwiając lokalizację łącznika w ciemności.

Łączniki dotykowe obydwu marek są kompatybilne z innymi modułami serii, dzięki czemu można je stosować tak samo, jak tradycyjne. Warto wspomnieć także o ciekawej funkcji Sonata Touch – tych łączników nie trzeba dotykać, żeby je włączyć lub wyłączyć. Wystarczy zbliżenie palca na odległość około 0,5 cm.

Łączniki dotykowe z serii Ospel Sonata Touch

Czytaj też: Zalety i wady łączników dotykowych

Łączniki żaluzjowe

Jak już wspominaliśmy w tym tekście, roletami zewnętrznymi można sterować zarówno za pomocą łączników, jak i przycisków żaluzjowych. Warto dodać, że obecnie coraz częściej w domach i mieszkaniach stosuje się inteligentne systemy, dzięki którym sterowanie roletami można realizować w sposób automatyczny lub za pośrednictwem pilota, panelu sterowania czy aplikacji na smartfon. Wykorzystują one oprzewodowanie lub komunikację Wi-Fi. Innym sposobem zarządzania roletami jest sterowanie centralne. Ten sposób użytkowania rolet proponuje marka Kontakt-Simon bazując na trzech rodzajach sterowników: lokalnych (mocowanych przy każdej z rolet i umożliwiających jej obsługę), grupowych (np. zarządzających wszystkimi roletami w danym pomieszczeniu) oraz centralnych (pozwalających na jednoczesne opuszczenie lub podniesienie wszystkich rolet w całym domu).

Czytaj też: Sterowanie roletami - kompletny poradnik

Dodatkowe funkcjonalności przy łączniku światła

Poza wspomnianą już, przydatną funkcjonalnością, jaką jest podświetlenie łączników elektrycznych, warto wspomnieć również o innych rodzajach łączników ułatwiających codzienne życie. Będą to przede wszystkim:

• łączniki światła z czujnikiem ruchu – czujnik ruchu spowoduje załączenie się światła w pomieszczeniu, kiedy urządzenie wykryje ruch. Wyłączy się po określonym, zadanym czasie.
• łącznik światła czasowy – łącznik tego rodzaju pozwala na automatyczne wyłączenie światła po ustalonym czasie od łączenia.
• łącznik z opóźnieniem wyłączenia – jest to rozwiązanie przydatne w niektórych pomieszczeniach – po wyłączeniu łącznika, urządzenie nie odłącza dopływu prądu do obwodu od razu, ale z określoną zwłoką czasową. Opóźnienie pozwala np. na pokonanie kilku metrów dzielących łącznik od drzwi oświetlanego za jego pomocą wnętrza.

Łączniki schodowe i krzyżowe

Wspomniane już łączniki schodowe i krzyżowe stanowią osprzęt często spotykany w naszych mieszkaniach. Instalacja łączników schodowych pojedynczych odbywa się podobnie, jak montaż łącznika pojedynczego z tym, że do fazy podłącza się pierwszy z łączników, podczas gdy do drugiego podłącza się odbiorniki (lampy). Lampy muszą być oczywiście połączone z przewodem neutralnym zasilania. Łączniki należy połączyć ze sobą dwoma przewodami. W przypadku łączników schodowych i krzyżowych, schemat montażu jest nieco bardziej skomplikowany. Łączniki schodowe z przewodem zasilającym łączy się tak samo, jednak między obydwoma łącznikami schodowymi, należy umieścić jeszcze łącznik krzyżowy, który łączy się dwoma przewodami z każdym z łączników schodowych. Warto podkreślić, że między łączniki schodowe można wstawić w zasadzie dowolną liczbę łączników krzyżowych. Powyższy opis dotyczy instalacji łączników pojedynczych. W przypadku podwójnych schemat jest nieco bardziej skomplikowany – należy łączyć odpowiednie klawisze łączników parami.

Czytaj też: Jak podłączyć łącznik schodowy - Poradnik

Zobacz również inne kompletne poradniki

• Gniazda elektryczne - kompletny poradnik
• Ramki do gniazd i włączników - kompletny poradnik
• Gniazda komputerowe - kompletny poradnik
• Sterowanie roletami - kompletny poradnik
• Ściemniacze - kompletny poradnik