Gniazda elektryczne - kompletny poradnik 16.10.2023

Gniazda elektryczne znajdują się w każdym domu i mieszkaniu. Poza włącznikami, stanowią najbardziej podstawowy typ osprzętu, dlatego warto dowiedzieć się na ich temat nieco więcej. Informacje, jakie znajdują się w naszym poradniku pozwolą Ci bardziej świadomie wybrać odpowiednie gniazda i skorzystać z licznych udogodnień oferowanych przez znanych na rynku producentów.

Ostatnio na naszym blogu: Legrand SUNO - nowa seria gniazd i włączników

Spis treści

1. Jak kupować gniazda elektryczne?
2. Rodzaje gniazd elektrycznych
3. Co to jest uziemienie i jakie są rodzaje uziemienia
4. Do czego służą przysłony torów prądowych?
5. Rodzaje podłączenia: zaciski śrubowe i szybkozłącza
6. Gniazda elektryczne z ładowarką USB
7. Jak podłączyć gniazdo elektryczne?
8. Gniazda hermetyczne - co to oznacza?
9. Gniazda podtynkowe i natynkowe
10. Gniazda zewnętrzne
11. Na jakiej wysokości zamontować gniazdo elektryczne
12. Przyłącza kablowe

Jak kupować gniazda elektryczne?

Większość dostępnych w naszej ofercie gniazd to mechanizmy oferowane w komplecie z pokrywą w danym kolorze. Zestaw ten należy dodatkowo uzupełnić o ramkę – takie rozwiązania cieszą się największą popularnością użytkowników, którzy samodzielnie decydują o liczbie mechanizmów znajdujących się w danej konfiguracji. Mogą wybrać ramkę pojedynczą, ale i wielokrotną. To dlatego ramki stanowiące uzupełnienie gniazd, sprzedawane są odrębnie.

Rodzaje gniazd elektrycznych

Gniazda elektryczne to osprzęt, który po raz pierwszy pojawił się w Wielkiej Brytanii w 1885 r. Wcześniej w domach stosowano głównie instalację oświetleniową, do której, za pomocą oprawki wtykowej podłączanej do gniazd żarówek, zasilano w razie potrzeby inne urządzenia. Pierwsze gniazdka, bardzo podobne do obecnych pojedynczych, z czasem zaczęły ewoluować, dostosowując się do potrzeb użytkowników. Dlatego dziś, każdy liczący się na rynku producent osprzętu elektrycznego oferuje szereg rozmaitych rozwiązań, wśród których do najbardziej popularnych należą gniazda:

• pojedyncze - najstarsze i najbardziej typowe, pozwalające na umieszczenie w jednym mechanizmie jednej wtyczki.,
• podwójne – do jednego mechanizmu, który zajmuje jedno miejsce w ramce można podłączyć dwie wtyczki. To rozwiązanie jest bardzo popularne w Polsce, ale nie jest dostępne we wszystkich seriach,
• potrójne (tzw. EURO) – do jednego mechanizmu można przyłączyć jednocześnie trzy płaskie wtyczki. To bardzo rzadkie rozwiązanie – wśród producentów osprzętu oferuje je obecnie wyłącznie firma Ospel,
• hermetyczne (bryzgoszczelne) – są to gniazda, które zapewniają wyższy niż podstawowy stopień ochrony przed czynnikami zewnętrznymi oraz dostępem do części niebezpiecznych (przewodzących prąd) – jest to co najmniej IP44,
• natynkowe – są to gniazda, które posiadają w jednej obudowie zarówno puszkę elektryczną, jak i mechanizm. Przeznaczone są do instalacji natynkowych,
• podtynkowe – puszka elektryczna mocowana jest w tynku, a jej otwarta część licuje ze ścianą. W efekcie, jedyną widoczną częścią gniazda jest ramka oraz frontowy element mechanizmu,
• zewnętrzne – to grupa gniazd przeznaczonych do użytkowania na zewnątrz pomieszczeń. Gniazda odznaczają się wysokim stopniem ochrony IP, zapewniającym zabezpieczenie przed wnikaniem wody do wnętrza mechanizmu,
• meblowe – gniazda meblowe są konstruowane w taki sposób, żeby mogły pełnić swoją funkcję umieszczone bezpośrednio w meblu, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo użytkowania. Przykładem gniazd meblowych mogą być dość popularne gniazda wpuszczane w blat, które stosuje się w kuchniach, ale także na biurkach czy stołach warsztatowych,
• DATA – są to gniazda przeznaczone specjalnie do zasilania urządzeń elektronicznych. Najczęściej spotyka się je w biurach, gdzie podłącza się do nich wtyczki komputerów. Takie gniazda mają kolor czerwony, dla łatwego i jednoznacznego odróżnienia ich od gniazd ogólnych. Jest to barwa uniwersalna – stosują ją wszyscy znani na rynku producenci osprzętu.

Gniazdo podtynkowe, pojedyncze z bolcem, z serii Karlik ICON

Co to jest uziemienie i jakie są rodzaje uziemienia?

Uziemienie w gniazdku służy zabezpieczeniu przed porażeniem prądem. Obecnie w naszej ofercie dostępne są gniazda z dwoma typami uziemienia:

• z bolcem – tzw. francuskie, tradycyjne i stosowane w Polsce od lat,
• Schuko – tzw. niemieckie, jeszcze dwie dekady temu w Polsce spotykane bardzo rzadko, współcześnie coraz bardziej powszechne. Gniazda Schuko posiadają zamiast bolca dwa styki ułożone naprzeciw siebie u góry i u dołu otworów wtykowych znajdujących się w poziomym położeniu.

Dziś w domach i mieszkaniach można stosować zarówno gniazda z bolcem, jak i Schuko, ponieważ zdecydowana większość urządzeń wyposażona jest w uniwersalne wtyczki kompatybilne zarówno z jednym, jak z drugim typem gniazd. Producenci osprzętu zwykle w każdej serii oferują obydwa rozwiązania. Jeśli używamy starszych urządzeń, warto przed podjęciem decyzji o montażu gniazd niemieckich sprawdzić, czy wtyczki będą pasować do wariantu Schuko.

Warto podkreślić, że zwłaszcza w starszych domach i mieszkaniach, instalacja nie jest dostosowana do gniazd z uziemieniem. Innymi słowy, jeśli zamontujemy w takiej instalacji gniazdo z uziemieniem, i tak nie da się tego uziemienia odpowiednio podłączyć – tu sprawdzą się równie dobrze gniazda bez bolca. Trzeba jednak zaznaczyć, że przepisy jednoznacznie wskazują na konieczność montażu gniazd z uziemieniem, które w nowych instalacjach spełnia oczywiście swoją funkcję.

Gniazda z uziemieniem Schuko

Czytaj też: Co to jest uziemienie schuko?

Do czego służą przesłony torów prądowych?

Przesłony torów prądowych znajdują się w otworach, w których bolce wtyczki chowają się w gnieździe. W gniazdkach bez przesłon widoczne są po prostu nieosłonięte otwory. W osprzęcie z przesłonami, otwory są zasłonięte podczas gdy gniazdo nie jest użytkowane. 

Dlaczego stosować gniazda z przesłonami torów prądowych? Powodem jest bezpieczeństwo i chodzi tu przede wszystkim o bezpieczeństwo małych dzieci. Dzięki gniazdom z przesłonami nie ma konieczności stosowania dodatkowych zabezpieczeń gniazd elektrycznych – małe dziecko nie jest w stanie włożyć palca lub jakiegoś przedmiotu do otworu gniazdka, tym samym pozostając bezpieczne i chronione przed porażeniem.

Gniazdo podwójne z przesłonami torów prądowych

Rodzaje podłączenia: zaciski śrubowe i szybkozłącza

Każde gniazdo elektryczne wymaga przyłączenia do instalacji. Odbywa się to za pomocą zacisków, które pozwalają na przewodzenie prądu w częściach czynnych, jednocześnie izolując elementy gniazda i instalacji, które nie powinny mieć styku z tymi częściami. Do montażu gniazd używa się dwóch typów złącz: zacisków śrubowych lub szybkozłączy. W większości gniazd występują zaciski śrubowe – przewody przykręca się do mechanizmu standardowymi wkrętami. W niektórych seriach osprzętu, gniazda mogą być podłączane przez szybkozłącza. Przewodów nie dokręca się, a jedynie ich końcówki wkłada w zacisk.

Oba rozwiązania są dobre, a wybór jednego z nich zależy tak naprawdę od preferencji elektryka – jeden woli wolniejsze w montażu tradycyjne i znane od lat oraz bardzo precyzyjne zaciski śrubowe, a inny – ekspresowy montaż przez szybkozłącza. Choć większość serii narzuca z góry sposób montażu przewodów w złączach, to niektórzy producenci, np. Berker, oferują serie osprzętu, w których można wybrać gniazda różniące się od siebie wyłącznie sposobem montażu – z zaciskami śrubowymi lub szybkozłączami.

Gniazda elektryczne z ładowarką USB

Urządzenia mobilne ładowane za pomocą przewodu ze złączem USB to obecnie rozwiązanie bardzo częste. W ten sposób możemy ładować przede wszystkim nasze smartfony, ale także wiele innych urządzeń, z których korzystamy. Żeby ułatwić codzienne życie swoim klientom, wśród wielu udogodnień, oferujemy również gniazda elektryczne z dodatkowymi złączami USB. W zależności od producenta i serii, gniazdu elektrycznemu może towarzyszyć jedno złącze USB, lub dwa złącza. Wybór jest również w kwestii typu złącza – mogą to być zarówno złącza typu A, jak i C, a także mieszane.

Gniazda elektryczne z ładowarką USB świetnie sprawdzają się w sypialni, w kuchni, w pokoju dziennym czy w przedpokoju – w zależności od zwyczajów panujących w danym domu oraz od liczby wspólnie mieszkających osób.

W naszej ofercie znajdują się zarówno ładowarki USB z gniazdami z bolcem, jak i z uziemieniem Schuko. Niezależnie od producenta i wariantu gniazda z ładowarką, montuje się je tak samo, jak każdy inny mechanizm, np. w konfiguracji z klasycznymi gniazdami elektrycznymi, łącznikami czy gniazdami komputerowymi itp.
Warto zaznaczyć, że wychodząc naprzeciw oczekiwaniom użytkowników, producenci osprzętu coraz częściej proponują również ładowarki indukcyjne. Przykładem może być choćby seria Legrand SUNO.

Gniazdo z ładowarką USB Legrand SUNO

Jak podłączyć gniazdo elektryczne?

Podłączenie gniazdka elektrycznego nie jest skomplikowaną czynnością, zwłaszcza, jeśli sprowadza się do umieszczenia mechanizmu we wcześniej przygotowanej puszce. W przypadku nowych instalacji, w puszce znajduje się przewód jednofazowy z trzema żyłami: fazową (brązową lub czarną), neutralną (niebieską) i ochronną (zielono-żółtą). Każdą z trzech żył należy podłączyć do gniazdka zgodnie ze schematem, który w zależności od producenta można znaleźć na obudowie mechanizmu, albo na opakowaniu. Oto, jak podłączyć gniazdko elektryczne do instalacji krok po kroku:

1. Odłącz zasilanie.
2. Upewnij się, że w przewodach nie ma napięcia (użyj testera napięcia).
3. Za pomocą miernika sprawdź, czy każda z żył jest rzeczywiście tą, która odpowiada kolorystyce – „przedzwoń” przewody.
4. Podłącz odpowiednie żyły w odpowiednie złącza gniazda. Przewód ochronny łączy się z bolcem (lub uziemieniem Schuko), przewód fazowy ze złączem oznaczonym jako „L”, a neutralny – ze złączem oznaczonym jako „N”.
5. Umieść podłączony mechanizm w puszce.
6. Załącz zasilanie.

Jeśli gniazdo jest przelotowe, to w puszcze znajdują się dwa przewody – należy je przyłączyć tak samo, jak w przypadku przewodu pojedynczego. Odpowiednie żyły łączy się ze sobą we właściwym złączu.

Oczywiście powyższa instrukcja dotyczy instalacji w układzie sieci TN-S. W przypadku starych sieci bez przewodu ochronnego (TN-C), należy zmostkować bolec do przewodu neutralnego.

Czytaj też: Jak podłączyć gniazdko elektryczne - poradnik

Gniazda hermetyczne – co to oznacza?

Gniazda zwykłe, ogólnego przeznaczenia, nie są gniazdami hermetycznymi, co oznacza że w podstawowym stopniu chronią przed dostępem z zewnątrz do części niebezpiecznych, przewodzących prąd i nie chronią przed przedostaniem wody do wnętrza mechanizmu. Żeby producenci gniazd mogli jednoznacznie skomunikować się z użytkownikami w kwestii ochrony przed niebezpiecznym przepływem prądu, wprowadzono do powszechnego zastosowania tzw. współczynnik IP (ang. International Protection Rating lub Ingress Protection Rating). Współczynnik ten ma postać IPXY, gdzie X to cyfry od 0 do 6, a Y – od 0 do 9. Niekiedy za cyframi pojawiają się również litery.

Warto wiedzieć, że pierwsza cyfra współczynnika wskazuje na ochronę przed dostępem do części czynnych urządzenia, a więc tych znajdujących się podczas jego pracy pod napięciem. Z kolei druga cyfra odnosi się do ochrony przed wodą i pyłami. Współczynnik IP stosuje się zarówno w odniesieniu do urządzeń, jak i osprzętu elektrycznego.

Gniazda pokojowe zwykle odznaczają się stopniem ochrony IP20, co oznacza, że zabezpieczają przed przedostaniem się do części niebezpiecznej przedmiotów większych niż 12 mm, a także, że nie chronią przed przedostaniem się do wnętrza mechanizmu wody i pyłów. W niektórych zastosowaniach takie gniazda są zbyt niebezpieczne – w domach i mieszkaniach dotyczy to głównie pomieszczeń, w których używa się wodę: łazienek czy pralni. Dlatego zarówno w łazienkach, jak i pralniach, stosuje się gniazda o podwyższonym stopniu ochrony IP-44, czyli tzw. gniazda bryzgoszczelne, które mają postać gniazd z klapką.

Warto zaznaczyć, że gniazda hermetyczne są dostępne wyłącznie jako pojedyncze – wyjątkiem jest tu seria Simon 55, która oferuje gniazda hermetyczne podwójne do ramek.

Gniazdo hermetyczne Scame Protecta

Czytaj też: Stopień ochrony IP. Co oznacza w praktyce?

Gniazda podtynkowe i natynkowe

W domach i mieszkaniach, a także w innych budynkach oraz lokalach nieprzemysłowych, instalację elektryczną rozprowadza się co do zasady pod tynkiem. Przewody i puszki elektryczne montuje się przed ułożeniem tynków wewnętrznych. Dla instalacji podtynkowych, właściwym osprzętem elektrycznym jest osprzęt podtynkowy. Gniazda podtynkowe to gniazda, których puszki instalacyjne znajdują się w tynku, a mechanizmy są w nich mocowane w taki sposób, że ich zewnętrzna cześć wraz z ramką to jedyne elementy widoczne w pomieszczeniu po zakończeniu montażu osprzętu.

Z kolei gniazda natynkowe mocuje się bezpośrednio na tynku, czyli na gotowych do użytkowania powierzchniach przegród budowlanych. Warto zaznaczyć, że ściany, na których mocuje się gniazda natynkowe wcale nie muszą być faktycznie otynkowane. Nazwa jest symboliczna, dla odróżnienia od gniazd podtynkowych. W rzeczywistości gniazda natynkowe można montować również na murach, drewnianych elementach konstrukcyjnych itp., i to zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz pomieszczeń. Przy zastosowaniach zewnętrznych, zawsze należy wziąć jednak pod uwagę stopień ochrony IP gniazda.

Obecnie większość serii podtynkowych cenionych producentów osprzętu, posiada w ofercie puszki natynkowe pozwalające na zamontowanie gniazd podtynkowych natynkowo. Dzięki temu, użytkownik może zachować spójność estetyczną osprzętu nie tylko wewnątrz wewnątrz budynku, ale także na zewnątrz.

Gniazda zewnętrzne

Gniazda elektryczne montuje się przede wszystkim wewnątrz pomieszczeń, jednak dość często spotyka się je także na zewnątrz budynków. Na przykład w domach jednorodzinnych takie gniazda znajdują się na tarasach czy ścianach zewnętrznych, żeby podłączyć do nich np. elektryczny grill, kosiarkę, myjkę ciśnieniową czy odkurzacz zewnętrzny albo pompę basenową.

Decydując się na gniazdo na zewnątrz, trzeba jednak mieć na uwadze jego szczelność, czyli opisywany już współczynnik IP. W przypadku gniazd zewnętrznych absolutne minimum to IP44, a jeśli gniazdo będzie narażone bezpośrednio na opady deszczu i śniegu, wymagany stopień ochrony to IP55, a nawet IP66.

Niektóre gniazda np. z serii Protecta firmy Scame, pozwalają na zachowanie stopnia ochrony nawet po podłączeniu wtyczki. Oczywiście gniazda zewnętrzne są najczęściej gniazdami natynkowymi, jednak niektóre serie, np. Mureva (Schneider) czy W.1 (Berker), można montować także podtynkowo.

Gniazdo zewnętrzne Schneider Mureva

Czytaj też: Stopień ochrony IP. Co oznacza w praktyce?

Na jakiej wysokości zamontować gniazdo elektryczne?

Na tak postawione pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Gniazdo elektryczne powinno być zainstalowane na takiej wysokości, żeby zapewnić bezpieczne i jak najłatwiejsze połączenie instalacji elektrycznej z zasilanym urządzeniem za pośrednictwem wtyczki. Dla potrzeb domu czy mieszkania gniazda można podzielić na tzw. ogólnego przeznaczenia oraz na zaplanowane do współpracy z konkretnymi sprzętami. Dodatkowo, gniazda w pokojach i korytarzach rozróżnia się od gniazd nad blatami w kuchni oraz w łazience. Co to oznacza? W pokojach i przedpokojach przyjmuje się, że gniazda ogólne montuje się około 30 cm nad podłogą. Z kolei gniazda kuchenne nad blatami najlepiej zainstalować w odległości około 5-10 cm od górnej płaszczyzny blatu. Oczywiście kuchnia to nie tylko gniazda nadblatowe. Dla lodówki czy zmywarki korzystniej jest umieścić je niżej, tak, żeby urządzenia można było podłączyć wygodnie i w estetyczny sposób.

W łazienkach z kolei, gniazda najczęściej mocuje się na wysokości 110 – 120 cm od podłogi. Tu, w celach bezpieczeństwa, należy zachować jednocześnie odległość 60 cm od tzw. stref mokrych, czyli od wanny lub kabiny prysznicowej.

Czytaj też: Na jakiej wysokości zamontować gniazdka elektryczne?

Przyłącza kablowe

Większość urządzeń elektrycznych w domach i mieszkaniach przyłącza się do instalacji elektrycznej za pomocą wtyczki i gniazda. Niektóre, takie jak np. kuchenki indukcyjne czy grzałki łazienkowe, mogą wymagać stałego połączenia z instalacją. Elektryk łączy przewód urządzenia z instalacją w puszcze przyłączeniowej, jednak takie podłączenie nie prezentuje się estetycznie. Dlatego wielu producentów osprzętu ma w swojej ofercie tzw. przyłącza kablowe. Są to osłony bezpośrednio zakrywające puszkę z przyłączem. Wyposażone w ramkę, stanowią pod względem estetycznym taki sam element osprzętu jak włącznik czy gniazdo elektryczne. W przypadku systemów wieloramkowych, przyłącza można montować w dogodnych dla użytkownika konfiguracjach z innymi mechanizmami: łącznikami, gniazdami, ściemniaczami itp.

Warto podkreślić, że przyłącza nie stanowią płaskich przesłon, lecz są wyprofilowane w taki sposób, żeby przewód przyłączeniowy zasilający urządzenie swobodnie mieścił się pod osłoną.