Ściemniacz oświetlenia to rozwiązanie znane od wielu lat i wciąż popularne. Pozwala na zmniejszenie intensywności światła i stworzenie przyjemnej, nastrojowej atmosfery. W czasach, kiedy oświetlenie bazowało na klasycznych żarówkach i halogenach, ściemniacze dodatkowo zapewniały spore oszczędności energii elektrycznej. Współczesne źródła LED, które zdecydowanie zdominowały rynek, odznaczają się niewielkimi mocami, dlatego zmniejszenie zużycia energii związane z zastosowaniem ściemniaczy nie jest tu tak znaczące. Mimo to, ściemniacze cieszą się ciągle dużym zainteresowaniem użytkowników.
Ostatnio na naszym blogu: Energooszczędny grzejnik elektryczny, czyli jak zaoszczędzić na ogrzewaniu?
Spis treści
- Natężenie światła, a barwa światła – co różni te parametry?
- Rodzaje ściemniaczy ze względu na sposób sterowania.
- Jak kupować ściemniacze?
- Źródło światła do ściemniaczy.
- Ściemniacze w układzie schodowym.
- Dodatkowe funkcjonalności ściemniaczy.
- Ściemniacze taśm LED.
- Jak zamontować ściemniacz LED?
Natężenie światła, a barwa światła – co różni te parametry?
Regulacja światła za pomocą ściemniacza może dawać wrażenie zmiany barwy oświetlenia, kiedy z intensywnego staje się ono bardziej przytłumione i odwrotnie. W rzeczywistości jednak, ściemniacz reguluje natężenie światła, które jest miarą ilości światła padającego na daną powierzchnię w jednostce czasu. Natężenie światła wskazuje, ile fotonów (cząstek światła) pada na określony obszar w ciągu sekundy. Mierzy się je w jednostkach zwanych luksami (lx).
Tymczasem barwa światła jest właściwością wskazującą na jakość kolorystyczną światła. Pozwala rozróżniać kolory i określa, czy światło jest ciepłe (o barwie żółtawej lub pomarańczowej), neutralne (zbliżone do naturalnego światła dziennego), czy zimne (o barwie niebieskiej). Mierzy się ją w kelwinach (K). Niższa temperatura barwowa (np. 2700K) odpowiada ciepłemu światłu, podczas gdy wyższa temperatura barwowa (np. 6000K) oznacza światło zimne.
Warto podkreślić, że ściemniacze służą wyłącznie do zmiany natężenia światła.
Ściemniacz obrotowy z serii Ospel Aria.
Czytaj też: Wolt, wat czy lumen. Jak wybrać żarówkę LED?
Rodzaje ściemniaczy ze względu na sposób sterowania
Biorąc pod uwagę sposób sterowania, ściemniacze można podzielić na:
- przyciskowo-obrotowe,
- przyciskowe,
- zdalne.
Największą popularnością cieszą się ściemniacze przyciskowo-obrotowe, dostępne w ofercie wielu znanych producentów osprzętu. Przykładem mogą być tu niektóre ściemniacze Kontakt-Simon serii Simon 54 czy Legrand Suno. Są to urządzenia o nieskomplikowanej, intuicyjnej zasadzie działania. Załączenie i wyłączenie oświetlenia następuje poprzez krótkie przyciśnięcie pokrętła, natomiast regulacja natężenia światła odbywa się wskutek obrotu pokrętła w prawo (zmniejszenie natężenia oświetlenia) lub w lewo (zwiększenie natężenia).
Rzadziej spotyka się ściemniacze przyciskowe, takie jak np. w serii Legrand Niloe. Jeden z rodzajów ściemniaczy dostępnych w tej serii, przypomina nieco wyglądem dwuklawiszowy włącznik światła. Jeden klawisz odpowiada za załączanie i wyłączanie oświetlenia, a drugi – za regulację natężenia światła. W przypadku serii Niloe, czy Simon 55 dla ułatwienia obsługi, na klawiszu służącym do regulacji znajduje się znak „+” sugerujący zwiększanie natężenia oświetlenia oraz znak „-”, służący do zmniejszenia natężenia. Innymi słowy, przyciskając część klawisza opatrzoną znakiem „+”, zwiększamy natężenie światła, a przyciskając część klawisza opatrzoną znakiem „-” – zmniejszamy natężenie.
Kolejnym wariantem ściemniacza jest urządzenie do ściemniania zdalnego. Doskonałym przykładem takiego rozwiązania jest moduł ściemniacza Zamel Supla, realizujący regulację bezprzewodową za pomocą dedykowanej aplikacji. Moduł umieszcza się w puszce elektrycznej, dzięki czemu po zamontowaniu osprzętu pozostaje niewidoczny w pomieszczeniu. Poza regulacją zdalną, oświetlenie współpracujące z modułem Zamel można załączać i wyłączać za pomocą połączonego przewodowo włącznika bistabilnego. W tej sytuacji, regulacja oświetlenia odbywa się za pomocą aplikacji. Z kolei jeśli podłączy się przycisk bistabilny, można przewodowo zarówno załączać oraz wyłączać oświetlenie, a także regulować jego natężenie. Warto podkreślić, że moduł sterujący ściemniacza będzie współpracował z każdym dostępnym na rynku łącznikiem – system Zamel Supla jest uniwersalny i pozwala na zastosowanie niezależnie od marki osprzętu, co stanowi jego niewątpliwą zaletę.
Ściemniacz obrotowy w ramce wielokrotnej Schneider Sedna Design&Elements.
Jak kupować ściemniacze?
Najczęściej ściemniacze dostępne są w sprzedaży w podobnej formie jak włączniki. Najbardziej popularna jest opcja gotowego mechanizmu z obudową, do którego trzeba dobrać odpowiednią ramkę. Zdarza się jednak niekiedy, że całość składa się z trzech części: mechanizmu, klawiszy i ramki, a w każdą z nich trzeba zaopatrzyć się osobno.
Niezależnie od rozwiązania, zawsze należy zwrócić uwagę, żeby wszystkie elementy pochodziły z tej samej serii, najlepiej kompatybilnej z pozostałym osprzętem zastosowanym w danym pomieszczeniu, czy całym mieszkaniu, domu lub biurze.
Producenci osprzętu najczęściej traktują ściemniacze tak samo jak inne mechanizmy przeznaczone do obsługi urządzeń elektrycznych czy elektronicznych i proponują serie, w których jednym z elementów jest ściemniacz. Mechanizmy można montować w ramkach pojedynczych lub wielokrotnych, wspólnie z innymi mechanizmami, np. wyłącznikami, gniazdami, przyciskami rolet itp.
Odrębną kategorię ściemniaczy stanowią urządzenia modułowe, takie jak wspomniany już Zamel Supla – w tym przypadku w sprzedaży dostępny jest po prostu moduł ściemniacza, który pasuje do osprzętu różnych marek.
Źródło światła do ściemniaczy
Każdy ściemniacz współpracuje ze ściśle określonymi źródłami światła. Niektóre rozwiązania służą do LED, czasami również świetnie działają z oświetleniem żarowym i halogenowym oraz świetlówkami. Wybierając odpowiedni ściemniacz, należy przede wszystkim dokładnie przyjrzeć się specyfikacji producenta, która bardzo precyzyjnie powinna wskazywać na źródła światła współpracujące z danym modelem.
Kompatybilność ściemniacza i źródła światła
Decydując się na ściemniacz, należy pamiętać o tym, żeby dopasować go do źródeł światła, które chcemy zastosować w danym pomieszczeniu. Trzeba także odpowiednio dobrać źródła światła do ściemniacza. Wybierając lampy, czy żarówki, należy zwrócić uwagę na oznakowanie na opakowaniu. Oznaczenia źródeł światła renomowanych producentów są różne, ale zawsze jednoznacznie wskazują na możliwość współpracy ze ściemniaczem.
WAŻNE: Ze ściemniaczami mogą działać tylko źródła światła dostosowane do takiej współpracy, niezależnie od tego, czy są to źródła do opraw oświetleniowych z wymienialnymi „żarówkami”, czy gotowe oprawy ze zintegrowanymi źródłami światła (dotyczy to zwykle oświetlenia LED).
Właściwy dobór mocy źródła światła
Źródło światła, poza tym że musi być dobrane odpowiednio pod względem rodzaju i zapewnienia współpracy ze ściemniaczem, należy dostosować do urządzenia pod względem mocy. W przypadku ściemniaczy pochodzących od znanych na rynku producentów, w specyfikacji można znaleźć dokładne wytyczne, co do źródeł światła, które będą prawidłowo współpracować z danym modelem ściemniacza. Jednym z parametrów źródła światła jest zakres jego mocy elektrycznej wyrażonej w watach (W). Z fizycznego punktu widzenia, źródło światła jest dla ściemniacza obciążeniem, dlatego wymaga właściwego doboru parametrów elektrycznych. Jeśli wybierzemy źródło o zbyt dużej mocy, za bardzo obciążymy cały układ, doprowadzając do zadziałania bezpiecznika. Z kolei wybierając zbyt małą moc „żarówki”, sprawimy, że ściemniacz nie będzie działał prawidłowo – źródło światła może nie świecić lub migać.
Przykład: Jeśli producent w instrukcji obsługi określa obciążenie ściemniacza w zakresie 5-60W, to oznacza, że suma mocy wszystkich podłączonych żarówek musi mieścić się w tym przedziale. Przeciążenie ściemniacza może skutkować jego uszkodzeniem, a przy zbyt małym obciążeniu funkcja ściemniania nie będzie prawidłowo działała.
Nieprawidłowe działanie ściemniaczy
Niestety, niekiedy mimo odpowiedniego doboru ściemniacza do źródła światła i odwrotnie, a także po przeprowadzeniu prawidłowego montażu, okazuje się, że efekt jest daleki od oczekiwanego. Jeśli wydaje się, że wysokiej jakości, markowy ściemniacz nie działa mimo pewności co do prawidłowości instalacji, przyczyną mogą być kiepskie źródła światła. Słaba jakość „żarówek” to często również przyczyna braku płynności przy zmianie natężenia (wyraźnie skokowe i zbyt duże różnice natężenia), albo migotanie źródeł światła. Warto jeszcze raz podkreślić, że dobre ściemniacze najlepiej działają z oświetleniem renomowanych producentów.
Ściemniacz przyciskowy z serii Simon 55.
Czytaj też: Jak wybrać żarówki do ściemniacza LED?
Ściemniacze w układzie schodowym
Co do zasady, ściemniacze pozwalają na regulację manualną z jednego miejsca w pomieszczeniu. Jeśli zależy nam na większej mobilności, możemy wybrać model z funkcją działania w układzie schodowym, która dostępna jest w większości nowoczesnych ściemniaczy.
Ściemniacz w układzie z przyciskiem
Niektóre modele ściemniaczy mogą współpracować z przyciskiem (łącznikiem zwiernym), takim jak np. do dzwonka drzwi. Regulacja za pomocą ściemniacza odbywa się wówczas w sposób standardowy, a przycisk pozwoli na regulację, włączanie i wyłączanie z innego miejsca. W takiej konfiguracji dłuższe przytrzymanie przycisku zmienia natężenie oświetlenia, natomiast krótkie „kliknięcie” pozwoli na jego włączenie lub wyłączenie. Zazwyczaj ściemniacze pozwalają na pracę z wieloma przyciskami, dzięki czemu możemy sterować oświetleniem z wielu miejsc.
Ściemniacz w układzie z łącznikiem schodowym
Innym rozwiązaniem jest współpraca ściemniacza z łącznikiem schodowym, a nawet i krzyżowym. Pozwalają na to np. niektóre ściemniacze Kontakt-Simon z serii Simon 54. W tej sytuacji, łącznik schodowy (albo schodowy i krzyżowy), należy podłączyć do ściemniacza w sposób wskazany w instrukcji. Warto podkreślić, że regulację natężenia w takim układzie będzie można manualnie przeprowadzić wyłącznie za pomocą ściemniacza. Zarówno łącznik schodowy, jak i krzyżowy posłużą wówczas jedynie do załączenia i wyłączenia oświetlenia. Mimo tych ograniczeń, warto rozważyć montaż ściemniacza zamiast jednego z wyłączników schodowych, zapewniając tym samym możliwość wyboru bardziej lub mniej intensywnego oświetlenia.
Dwa ściemniacze w układzie schodowym
W większości przypadków w układzie schodowym nie można podłączyć więcej niż jednego ściemniacza. Wyjątek stanowią urządzenia firmy Berker. Ściemniacze przyciskowo-obrotowe komfort można łączyć zarówno z przyciskami (łącznikami zwiernymi), jak i z rozszerzeniem ściemniacza LED komfort do użytku schodowego. Ściemniacz, a także jego rozszerzenie, pozwalają na włączanie i wyłączanie oświetlenia oraz na regulację jego natężenia.
Czytaj też: Włączniki światła - kompletny poradnik
Dodatkowe funkcjonalności ściemniaczy
Współczesne ściemniacze służą przede wszystkim do płynnej regulacji natężenia światła, jednak producenci dość często wyposażają je w pewne dodatkowe funkcje polepszające komfort korzystania z oświetlenia. Niektóre ściemniacze, np. przyciskowy Legrand Suno, pozwalają na ustawienie poziomu jasności (0%, 33%, 66%, 100%), a także na stopniowe, płynne wygaszanie oświetlenia w trybie nocnym (oświetlenie wyłącza się całkowicie po upływie 60 minut). Z kolei między innymi marka Ospel zapewnia ściemniacze z funkcją „Time to Bed”. Działanie funkcji polega na opóźnieniu o 90 sekund wyłączenia oświetlenia, co pozwala np. na swobodne pokonanie dystansu dzielącego włącznik światła od łóżka. Po dłuższym naciśnięciu pokrętła ściemniacza (przy włączonym oświetleniu), a następnie zwolnieniu nacisku, oświetlenie pozostaje włączone nadal jeszcze przez 90 sekund. Po upływie tego czasu, wyłącza się. Oczywiście taki ściemniacz można zastosować również w innych pomieszczeniach niż sypialnia.
Ściemniacze taśm LED
Taśmy LED są specyficznym rodzajem oświetlenia wykorzystującego diody elektroluminescencyjne. Ze względu na wszechstronność, energooszczędność oraz możliwość uzyskania ciekawych efektów świetlnych, cieszą się dużą popularnością w różnych zastosowaniach oświetleniowych i dekoracyjnych. Odznaczając się różnymi długościami oraz elastycznością, taśmy LED znajdują szerokie zastosowanie w wystroju wnętrz, ale także służą jako oświetlenie reklamowe czy sceniczne. Niezależnie od tego, czy taśma ma posłużyć do oświetlenia prywatnej przestrzeni, czy też do innego celu, jeśli zamierzamy użyć jej do współpracy ze ściemniaczem, oprócz tradycyjnej taśmy LED, należy dobrać również kompatybilny zasilacz dostosowany do ściemniania. W tym przypadku traktujemy układ taśma+zasilacz, jak ściemnianą „żarówkę” LED pracującą na napięciu 230 V. W przeciwnym przypadku taśma nie będzie współpracowała ze ściemniaczem.
Jak zamontować ściemniacz LED?
Zróżnicowanie dostępnych na rynku rozwiązań sprawia, że nie istnieje jeden uniwersalny sposób montażu ściemniacza. Przeciwnie, wybierając określony model, zawsze należy postępować ściśle według wskazówek producenta. W ten sposób zapewniamy prawidłową współpracę ściemniacza z dostępnymi źródłami światła, a także bezpieczeństwo użytkowników instalacji elektrycznej. Jeśli ściemniacz wymaga konfiguracji, należy ją przeprowadzić również zgodnie z wytycznymi producenta.
Niezależnie od modelu ściemniacza, jego montaż zawsze przeprowadza się przy odłączonym zasilaniu. Obwód, w którym instaluje się ściemniacz nie może znajdować się pod napięciem.
WAŻNE: Zgodnie z obowiązującymi przepisami, wszelkie prace instalacyjne związane z montażem ściemniacza, powinny być przeprowadzone przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia.
Czytaj też: Na jakiej wysokości zamontować gniazdka elektryczne?
